Câu chuyện về nhà sản xuất xe điện BYD vừa vượt mặt Tesla về số lượng bán xe trên toàn cầu

Nửa đầu năm nay, nhà sản xuất xe điện BYD của Trung Quốc đã trở thành hãng xe điện có doanh số bán cao nhất thế giới, vượt mặt người khổng lồ Tesla của tỉ phú Elon Musk. BYD đã bán được 641.350 chiếc xe điện trong 6 tháng đầu năm 2022, trong khi Tesla bán được 564.740 xe.

Cùng tìm hiểu lịch sử phát triển thần kỳ của BYD gắn liền với nhà lãnh đạo có tầm nhìn CEO Wang Chuanfu. Wang Chuanfu là người giàu thứ 22 ở Trung Quốc với tổng tài sản lên đến 25 tỉ USD. Theo Charlie Munger, Phó chủ tịch quỹ Berkshire Hathaway của tỉ phú Warren Buffett, “Wang Chuanfu là người sự kết hợp của Thomas Edison và Jack Welch (Chủ tịch và CEO của General Electric giai đoạn 1981-2001). Ông giống Edison ở khả năng xử lý các vấn đề kỹ thuật, giống Welch ở khả năng hoàn thành những việc cần làm”.

THIÊN THỜI, ĐỊA LỢI, NHÂN HÒA

Nhân hòa

Wang Chuanfu sinh năm 1965 trong gia đình nông dân nghèo ở An Huy, Trung Quốc. Bố mẹ mất sớm, ông được các anh chị của mình nuôi dưỡng. Wang có bằng đại học về hóa học và khoa học vật liệu và từng là nhà nghiên cứu kiêm trợ lý giáo sư tại Đại học Kỹ thuật Bắc Kinh vào đầu những năm 1990. Lĩnh vực chuyên môn của ông là ắc quy và pin, và nhờ đó, ông có cái nhìn tổng quan về ngành công nghiệp sản xuất pin của Trung Quốc. Tháng 2-1995, sau khi huy động vốn từ một người họ hàng, ông đến Thâm Quyến để thành lập công ty sản xuất pin BYD vì nhận thấy đây là một thị trường vô cùng tiềm năng.

BYD là viết tắt của cụm từ tiếng Anh “Build Your Dreams” (Tạo dựng ước mơ của bạn), và nhà sản xuất xe điện tự hào viết đầy đủ cụm từ ý nghĩa đó trên hầu hết các mẫu xe điện của mình. Tuy nhiên, trong một cuộc phỏng vấn cách đây không lâu, Wang nói rằng tổ hợp chữ cái không có ý nghĩa cụ thể khi ông nghĩ ra nó. Ông còn đùa rằng BYD còn có nghĩa là “Bring Your Dollars” (Mang theo đô la của bạn).

Địa lợi

Vào thời điểm đó, Thâm Quyến là một vùng đặc biệt ở Trung Quốc. Vào giữa những năm 1970, đây là một vùng nông nghiệp với nhiều đầm lầy, dân số khoảng 30.000 người sống ở châu thổ sông Châu Giang, con sông đổ ra biển ngay phía bắc của Hồng Kông. Vào năm 1979, chính quyền trung ương chọn xây dựng Thâm Quyến thành đặc khu kinh tế. Khi Wang chuyển đến, thành phố đã có hơn 10 triệu dân. Ngày nay, gần 15 triệu người dân sống ở Thâm Quyến, cùng với tám thành phố vệ tinh tạo thành một quần thể đô thị lớn thứ hai ở Trung Quốc, với dân số gần 100 triệu người.

Thử nghiệm ở Thâm Quyến đã tạo nên thành công vang dội. Thành phố được xây dựng dựa trên các ngành dịch vụ, sản xuất và sự đổi mới nhanh nhạy. Đó cũng là nền tảng để nơi đây là công xưởng sản xuất hàng loạt thiết bị điện tử. Thành phố này còn được gọi là Thung lũng Silicon của Trung Quốc vì ngoài BYD, các công ty như Huawei, Tencent và DJI (nhà sản xuất máy bay không người lái) cũng bắt nguồn từ đó.

BYD phát triển mạnh trong môi trường sôi động đó. Ngoài việc được đào tạo bài bản, Wang còn có tầm nhìn và khả năng kinh doanh giỏi. Ông bắt đầu sản xuất pin sạc NiCd (niken-cadmium). Ông sử dụng chiến lược sau trong sản xuất: “thiết kế ngược”, “cải tiến” và “tự chế tạo”.

Nhiều công ty Trung Quốc bị tiếng xấu là sao chép các sản phẩm của phương Tây. BYD trong những ngày đầu thành lập cũng không có gì khác. Wang và đội nhóm của ông tháo rời pin Sony hoặc Sanyo, phân tích cách chúng kết hợp với nhau và sau đó tạo ra thứ gì đó tương tự dưới tên BYD. Tuy nhiên, điều khiến Wang trở nên khác biệt so với nhiều đối thủ Trung Quốc là ông không chỉ dừng lại ở việc sao chép. Ông nhận thấy tầm quan trọng của nghiên cứu và phát triển ngay từ những ngày đầu và đã tiêu tốn rất nhiều tiền cũng như thời gian cho việc ấy.

Thời điểm đó, Thâm Quyến tràn ngập người dân từ tỉnh lẻ lên tìm việc làm. Wang đã tận dụng được lợi thế nguồn lao động giá rẻ rất dồi dào đó. Thay vì mua các thiết bị đắt tiền để tự động hóa sản xuất, ông thuê hàng nghìn công nhân và bỏ nhiều công sức vào việc tối ưu hóa quy trình sản xuất. Khi thành công bước lên sàn chứng khoán Hồng Kông vào năm 2002, BYD đã trở thành nhà sản xuất pin sạc lớn nhất Trung Quốc. Ngoài pin NiCd, BYD còn tạo ra pin NiMH (niken-kim loại-hyđrua) và pin Li-ion (đặc biệt là LFP, lithium-sắt-phosphate).

Thiên thời

Lần IPO ban đầu rất thành công, nhưng vào tháng 1-2003, giá cổ phiếu của BYD đột ngột sụp giảm vì Wang đã mua một nhà sản xuất ô tô nhỏ ở tỉnh Thiểm Tây, miền Bắc Trung Quốc. Wang đang tìm kiếm các lĩnh vực để mở rộng hoạt động kinh doanh của mình và đã xác định ngành công nghiệp ô tô là ứng viên hàng đầu. Ông đã nhìn thấy một thị trường khổng lồ và cũng là đầu ra khả thi cho các loại pin mà công ty ông sản xuất. Các cổ đông rõ ràng không đồng ý với quan điểm của Wang, đặc biệt là vì những tham vọng này chưa được công bố trong bản cáo bạch. Thật tiếc cho những cổ đông có những quyết định sai lầm thời đó.

Ban đầu, Wang còn do dự về việc tham gia vào ngành công nghiệp ô tô vì ngành này thâm dụng vốn rất lớn. Tuy nhiên, vào năm 2002, một cơ hội đã xuất hiện. Một tập đoàn công nghiệp lớn muốn dẹp bỏ nhà máy sản xuất ô tô đang hoạt động không tốt của họ, trong khi chính quyền địa phương muốn nhà máy tiếp tục hoạt động và đảm bảo công ăn việc làm cho người lao động. Wang ngay lập tức có thể trở thành một nhà sản xuất ô tô với một mức giá tối thiểu, cùng với đó là một khu đất rộng được tặng kèm, và tất nhiên là một số khoản vay với lãi suất cận biên. Vì vậy, vào tháng 1-2003, ông đã mua nhà máy Qinchuan Automobile.

Tập đoàn công nghiệp đó là Tổng công ty Công nghiệp Bắc Trung Quốc, được biết đến nhiều hơn với tên giao dịch Norinco. Ngày nay Norinco là một tập đoàn phức hợp đa ngành khổng lồ, gồm hàng chục công ty trong ngành công nghiệp quốc phòng, hóa chất và cơ khí, nhưng họ có truyền thống là nhà sản xuất vũ khí và đạn dược. Khi Đặng Tiểu Bình nắm quyền ở Trung Quốc vào cuối những năm 1970, nhu cầu đối với các sản phẩm cho ngành công nghiệp vũ khí giảm và nhiều công ty trong số đó đã tìm kiếm các thị trường khác.

Một trong những công ty con của Norinco, Qinchuan Machinery Works (sản xuất vỏ đạn và tên lửa), cũng bắt đầu thử nghiệm sản xuất ô tô. Ban đầu, họ làm một chiếc ô tô bằng sợi thủy tinh dựa trên các bộ phận mua sẵn, nhưng vào năm 1989, họ đã ký một thỏa thuận với Suzuki để sản xuất các sản phẩm cho hãng này. Qinchuan chọn Alto thế hệ thứ hai. Qinchuan Alto là một thành công đáng kể, và nhà máy đã tự phát triển một phiên bản sedan của chiếc xe này.

Vào cuối những năm 1990, thỏa thuận với Suzuki hết hạn. Qinchuan bắt đầu phát triển chiếc xe hơi của riêng mình, Flyer, vẫn dựa chủ yếu vào công nghệ của Alto. Công ty mở một nhà máy mới và vào năm 2001 đã chế tạo gần 20.000 chiếc Flyers. Tuy nhiên, trong khi doanh số bán hàng đáng nể, công ty hầu như không tạo ra lợi nhuận, quá ít để duy trì sự tăng trưởng liên tục, vì vậy Norinco đã giao nhà máy sản xuất ô tô cho BYD.

Tạo dựng giấc mơ

Ngoài Qinchuan Auto (được đổi tên thành BYD Automobile), Wang còn mua một nhà máy sản xuất khuôn mẫu ở Bắc Kinh và thành lập bộ phận R&D nghiên cứu và phát triển ô tô ở Thượng Hải. Wang làm mưa làm gió trên thị trường xe hơi giống như cách ông làm mưa làm gió trên thị trường pin. Nó bắt đầu bằng từ “reverse engineering”, một từ chỉ sự sao chép nhưng trong trường hợp của BYD, nó có ý nghĩa sâu sắc hơn một chút. Ông đã yêu cầu các kỹ sư tháo rời tất cả các loại xe, bao gồm cả chiếc Mercedes S-class của riêng mình, để học cách ghép chúng lại với nhau và cách lắp ráp tốt nhất. Sau đó, nhà sản xuất khuôn ở Bắc Kinh sẽ cung cấp tất cả các loại khuôn cho các bộ phận với tốc độ chóng mặt và cho phép BYD xây dựng một ngành công nghiệp phụ tùng và tự sản xuất mọi bộ phận cấu thành chiếc xe.

Một giai thoại kể rằng các đối tác của BYD giai đoạn đầu đã than phiền rằng BYD chỉ đặt hàng xe một đến 2 lần, rồi sau đó không bao giờ đặt nữa. Điều ấy hoàn toàn đúng vì sau đó các kỹ sư đã nghiên cứu bộ phận đó rồi lên khuôn tại Bắc Kinh và chúng được sản xuất trong nhà máy của BYD. Một ví dụ điển hình là động cơ. Những chiếc BYD đầu tiên được trang bị động cơ Mitsubishi do Trung Quốc sản xuất, nhưng trong vòng vài năm, tất cả những chiếc xe đều được trang bị động cơ BYD. Những động cơ này trông khá giống động cơ của Mitsubishi. Nhưng các kỹ sư không chỉ sao chép, họ đã cải thiện chúng.

Giai đoạn đầu sau khi tiếp nhận nhà máy ô tô, BYD tiếp tục chế tạo Flyer, nhưng vào năm 2005, họ ra mắt mẫu xe tự phát triển đầu tiên của mình, chiếc F3. Chiếc xe này có thiết kế tương tự như chiếc Toyota Corolla thời đó nhưng có giá thành thấp hơn rất nhiều. Và đó là thị trường ngách mà BYD đang thâm nhập: rẻ hơn các mẫu nước ngoài nhưng chất lượng tốt hơn nhiều so với tất cả các đối thủ Trung Quốc khác. Chiến lược này có hiệu quả vì sản lượng tăng từ 20.000 chiếc Flyers vào năm 2003 lên nửa triệu chiếc xe vào năm 2010. Tuy nhiên, sự phát triển dừng lại ở đó. Trong mười năm tiếp theo đó, mức tiêu thụ hàng năm luôn dao động trong khoảng nửa triệu xe du lịch.

Sự tăng trưởng nhanh chóng là do BYD đã tung ra nhiều loại xe hơi liên tiếp từ năm 2006 trở đi. Mẫu xe đầu tiên thường khá tương đồng với những chiếc Toyotas thời bấy giờ. BYD sản xuất nhiều phiên bản, dành riêng cho một khu vực hoặc nhóm nhân khẩu học cụ thể. Tất cả các mẫu xe này đều được trang bị động cơ xăng.

Tất nhiên, mục tiêu của Wang là tạo ra những chiếc ô tô chạy bằng điện. Năm 2008, BYD ra mắt chiếc F3DM (động cơ kép), đó là chiếc plug-in hybrid (sử dụng song song điện chạy bằng pin và xăng) đầu tiên trên thế giới. Tiếp theo đó năm 2010, hãng ra mắt chiếc e6, đó là chiếc BEV (xe điện chạy bằng pin) đầu tiên của BYD. Đó là chiếc xe đa dụng, ban đầu hướng đến ngành công nghiệp taxi (và thậm chí xuất sang châu Âu với số lượng nhỏ), nhưng rồi được bán cho người tiêu dung khoảng một năm sau đó.

Sự tăng trưởng của riêng BYD được hậu thuẫn bởi các chính sách phát triển Phương tiện năng lượng mới của chính phủ Trung Quốc, dành cho các xe plug-in hybrid và xe điện. BYD được nhận các khoản trợ cấp dành cho những chiếc xe ít phát thải hoặc không phát thải này. Vào năm 2019, BYD cuối cùng đã bán được nhiều xe điện hơn so với các mẫu xe chạy xăng truyền thống.

Đa dạng hóa

Qinchuan được đổi tên thành BYD Automobile, nhưng vào năm 2006 BYD thành lập chi nhánh ô tô thứ hai có tên là BYD Automotive Industry. Chi nhánh này thực sự bao gồm tất cả các hoạt động sản xuất ô tô của BYD, ngoại trừ BYD Automobile. Và BYD không còn giới hạn chính mình đối với xe du lịch. Khách du lịch nước ngoài đến Trung Quốc có thể đã trải nghiệm xe BYD khi đi xe buýt. Và BYD không chỉ là công ty lớn sản xuất xe buýt điện mà còn sản xuất tất cả các loại xe tải điện. Từ xe chở rác, xe đầu kéo chuyên dụng cho cảng, sân bay đến xe ben trọng tải 60 tấn chuyên dùng trong khai thác khoáng sản. Vài năm gần đây, công ty cũng đã sản xuất tàu monorail, đó là loại đang được sử dụng trên mạng lưới giao thông công cộng ở quê nhà Thâm Quyến.

Ban đầu, sự tăng trưởng bùng nổ của BYD chủ yếu ở trong nước, nhưng nó đã thu hút được sự chú ý của quốc tế khi Berkshire-Hathaway, quỹ đầu tư nổi tiếng của Warren Buffett, đã mua khá nhiều cổ phiếu của BYD vào năm 2008, chiếm khoảng 10% cổ phần của công ty. Một phần vì điều này, BYD cũng nằm trong tầm ngắm của Daimler. Mặc dù hãng xe Đức đã có mối quan hệ lâu dài với BAIC, nhưng vào năm 2011, họ cũng đã thiết lập một liên doanh với BYD. Sản phẩm đầu tiên của liên doanh này là một chiếc MPV B-class chạy điện. Chiếc xe được bán trên thị trường với thương hiệu Denza mới được thành lập. Tuy nhiên, Mercedes dường như nhanh chóng mất hứng thú và tập trung các hoạt động tại Trung Quốc xung quanh Geely và Beijing Auto. Denza hiện là một thương hiệu đã bị lãng quên, mẫu xe duy nhất còn lại được đổi tên là BYD Tang.

Một triều đại mới xuất hiện

BYD trở thành một ông lớn trong thị trường xe hơi Trung Quốc với những chiếc sedan na ná các mẫu của Toyota, nhưng rồi họ nhận ra cần phải loại bỏ các thiết kế sao chép. Các mẫu xe thế hệ thứ hai của hãng, bắt đầu từ chiếc Qin vào năm 2013, có thiết kế khác biệt hơn. Các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc đã làm việc liên tục với các studio thiết kế châu Âu, nhưng BYD là một trong những hãng đầu tiên tuyển dụng một nhà thiết kế nổi tiếng làm giám đốc thiết kế của họ. Wolfgang Egger, người đã xây dựng sự nghiệp của mình tại Alfa Romeo và Seat, được thuê vào năm 2016. Và do đó, một số hãng xe khác đã có một số thiết kế lấy cảm hứng từ BYD.

Bắt đầu với chiếc Qin, BYD đặt tên cho tất cả các mẫu xe thế hệ thứ hai theo tên các triều đại phong kiến Trung Quốc. Công ty cũng ra mắt Tang, Yuan và Song. Tang là một chiếc SUV cỡ lớn, khá thành công ở thị trường Trung Quốc, đó là chiếc plug-in hybrid 550 mã lực, hiện đã có mặt tại thị trường Mỹ.

Trong những năm qua, BYD đã chuyển đổi thành một công ty ứng biến linh hoạt. Vào đầu đại dịch Covid, một số nhà sản xuất xe hơi chuyển sang sản xuất khẩu trang hoặc gel rửa tay khi việc sản xuất xe hơi đi vào bế tắc. BYD cũng sản xuất khẩu trang, nhưng đồng thời, họ phát triển và sản xuất máy may khẩu trang chỉ trong vài ngày. Vào cuối tháng 3-2020, họ đã sản xuất hàng trăm nghìn chiếc khẩu trang và nhiều chiếc máy may khẩu trang mỗi ngày.

Sự nhanh nhẹn nắm bắt thị trường cũng thể hiện trong quá trình phát triển xe hơi. Các thương hiệu Nhật Bản đã vận động hành lang để có các quy định thoáng hơn đối với xe hybrid tại thị trường Trung Quốc. Tại thời điểm các quy định mới được thông qua, BYD đã giới thiệu hệ thống hybrid DM-I với động cơ đốt trong hiệu quả nhất thế giới. (Vài tuần sau danh hiệu đó đã thuộc về Great Wall Motors). Và trong bộ phận pin, họ đã phản hồi những lo ngại về sự an toàn với ‘Blade Battery’. Đây là những tấm pin hình lăng trụ dài, mỏng, có thể được lắp ráp thành một gói mà không cần mô-đun. BYD là hãng đầu tiên vượt qua ‘thử nghiệm thâm nhập pin’ mới của Trung Quốc với thành công mỹ mãn. Các cell pin sử dụng pin LFP, vì vậy chúng tương đối rẻ.

Tất cả công nghệ của BYD kết hợp đều đạt đến đỉnh cao trong chiếc Han, một chiếc sedan cỡ lớn cạnh tranh trực tiếp với Tesla Model 3. Mẫu xe Han có giá thành rẻ hơn, chất lượng tốt và nhận được nhiều đánh giá rất tích cực trên báo chí. Sau chỉ một năm trên thị trường, doanh số bán đã đạt 100.000 chiếc. Đó là một thành tích ấn tượng. Han là chiếc xe thế hệ thứ hai cuối cùng của BYD vì Dolphin sắp ra mắt dựa trên nền tảng thế hệ thứ ba mới, tiên tiến hơn và linh hoạt hơn.

Chiến lược của BYD là sản xuất được nhiều bộ phận tại công ty trước cuộc khủng hoảng thiết bị bán dẫn. BYD ít bị ảnh hưởng hơn các công ty khác bởi vì họ có thể tự sản xuất một lượng lớn vi mạch. BYD đã tập trung các nhà máy sản xuất linh kiện thông qua một công ty con mới có tên Fudi. Các đối thủ cạnh tranh trực tiếp có thể mua và sử dụng các linh kiện không có thương hiệu BYD. Fudi đã niêm yết thành công trên thị trường chứng khoán Hồng Kông.

Học trò và sư phụ

Năm 2019 BYD và Toyota đã công bố một liên doanh được thành lập vào năm sau. Công ty mới sẽ sản xuất Toyota BEV cho thị trường Trung Quốc. Đây là một sự phát triển đáng chú ý vì hai lý do. Đầu tiên, Toyota đã rất miễn cưỡng chuyển sang BEV hoặc PHEV và tập trung nỗ lực vào các mẫu xe plugless hybrid. Thứ hai, một số nhà quản lý BYD đã gợi ý rằng BYD sẽ phát triển những chiếc xe thực tế với công nghệ BYD, và Toyota sẽ hỗ trợ về công nghệ sản xuất và logo. Vì vậy, BYD đã đi đến vòng tròn đầy đủ. Một khi họ tạo ra những bản sao Toyota và từ năm 2023 trở đi, công dân Trung Quốc sẽ mua những chiếc Toyota thực sự là BYD trên mọi phương diện, trừ tên gọi. Phải chăng học trò sẽ vượt qua sư phụ?